نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۲ تهران به یکی از پرحاشیه‌ترین نمایشگاه‌های این سال‌ها تبدیل شده است و بر اساس تصاویر و خبرهای منتشرشده در روزهای گذشته، می‌توان گفت که در نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲، مسائل عقیدتی و حجاب در اصل قرار دارند و موضوع شرکت ناشران مهم و کتاب‌های سال در این نمایشگاه را به حاشیه رانده‌اند.

بر اساس اطلاعاتی که به ایندیپندنت فارسی رسیده، جو امنیتی در این نمایشگاه کتاب سنگین‌تر و تذکر حجاب به حاضران و سختگیری‌ها نسبت سال‌های گذشته و همچنین مکان‌های دیگر، بیشتر است. تذکر رعایت حجاب از خروجی مترو بهشتی آغاز می‌شود و تنها به کسانی‌ که بدون حجاب اجباری‌اند، محدود نمی‌شود. به گفته حاضران در این نمایشگاه، تذکر ماموران لباس‌شخصی و حراست مترو همانند روزهای پیش از خیزش سراسری است و افرادی که شال و حجاب بر سر دارند، نیز از این ماموران تذکر می‌گیرند.

از سوی دیگر، صبح یکشنبه هم‌زمان با ورود علی خامنه‌ای به نمایشگاه کتاب، ماموران امنیتی از ورود بسیاری از مردم و بازدیدکنندگان به نمایشگاه جلوگیری کردند. رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی و حامیان او در رسانه‌های اجتماعی حضور علی خامنه‌ای در این نمایشگاه بعد از سه سال را نشانه مردمی بودن و شجاعت او می‌دانند؛ در حالی که بر اساس خبرهای رسیده به ایندیپندنت فارسی، پیش از حضور علی خامنه‌ای در نمایشگاه و از شب قبل، تیم چک و خنثی وارد نمایشگاه شد و از صبح یکشنبه نیز از ورود مردم عادی به داخل نمایشگاه جلوگیری به عمل آمد و نمایشگاه عملا برای رهبر جمهوری اسلامی، قرق شد.

علی رمضانی، قائم‌مقام و سخنگوی نمایشگاه در مصلی، روز گذشته در مورد محدودیت‌های ایجادشده برای ناشران گفت: «یکی از ناشرانی که آثار بدون مجوز توزیع می‌کرد، بر پایه اسناد و مدارک موجود و مطابق بندهای ۶ و ۹ ضوابط ابلاغی، در کمیته تخلفات متخلف شناخته و غرفه‌اش از امروز به مدت سه روز تعطیل شد و از شرکت در نمایشگاه مجازی و استانی برای یک دوره محروم شد. به دو ناشر نیز به دلیل رعایت نکردن پوشش مناسب در فضای نمایشگاه تذکر داده و از آن‌ها تعهد کتبی گرفته شد.»

مدیرمسئول یکی از ناشران حاضر در نمایشگاه با اشاره به تذکرها و تهدیدهای ماموران لباس‌شخصی و مسئولان نمایشگاه کتاب، به ایندیپندنت فارسی گفت: «ماموران حراست مدام بین غرفه‌ها در ترددند و به حاضران در نمایشگاه و مسئولان غرفه‌ها تذکر می‌دهند. در برخی موارد، ماموران حراست مردم را به اخراج از نمایشگاه تهدید می‌کنند. در صورتی هم که  رعایت نکردن حجاب اجباری و حتی عقب رفتن مقنعه زنان مسئول غرفه را مشاهده کنند، جدی‌تری تذکر می‌دهند و پس از تذکر کتبی، غرفه را پلمب و آن انتشارات را از نمایشگاه اخراج می‌کنند.»

این فرد در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی، ادامه داد: «پیش از شروع نمایشگاه تهدید شدیم که نباید اجازه دهیم در غرفه ما از ماموران حراست تصویربرداری شود. آن‌ها اعلام کردند که اگر شاهد عکاسی یا فیلمبرداری با موبایل یا دوربین از ماموران حراست باشیم، موظف‌ایم خودمان جلو آن را بگیریم و عکس‌ها را پاک کنیم.»

او همچنین گفت که برای حضور در نمایشگاه مجبور به پر کردن فرم‌های تعهدی بوده‌اند که مسئولان غرفه را به رعایت و کنترل حجاب ملزم می‌کرد. در متن این تعهدنامه آمده است: «در سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب متعهد می‌شوم نسبت به رعایت پوشش و حجاب اسلامی کارکنان خود با توجه به موارد زیر اقدام و اهتمام نموده و در صورت تخلف، اعمال قوانین پیش‌بینی شده طبق شیوه‌نامه رسیدگی به تخلفات نمایشگاه را بپذیرم.»

در ادامه این متن، به موارد ممنوعه و نوع حجاب مسئولان غرفه اشاره شده و در بخش اول آن آمده است: «رعایت حجاب و شئون اسلامی شامل پوشاندن کامل موها، استفاده از مانتو جلو بسته (حداقل تا زانو) و شلوار بلند، استفاده نکردن از آرایش دست و صورت برای بانوان و استفاده نکردن از پوشش‌های کوتاه، تنگ، نازک، پاره و هرگونه خالکوبی و تتو برای بانوان و آقایان.»

در بخش دوم این تعهدنامه، به پوسترها و تزیین غرفه اشاره و درباره «استفاده و نصب هرگونه پوستر یا تصاویر مغایر با شئون، ارزش‌های اسلامی و موازین شرعی» هشدار داده شده است.

پیش از این اعلام شده بود که مسئولان انتشارات روزنه از دستور مسئولان نمایشگاه کتاب تهران برای تعطیلی غرفه این انتشارات در نمایشگاه کتاب خبر دادند. ماموران امنیتی بامداد سه‌شنبه پنجم اردیبهشت پیش از آغاز نمایشگاه، علیرضا بهشتی شیرازی، مدیر انتشارات روزنه را بازداشت و به زندان اوین منتقل کردند.

دیده‌بان ایران با انتشار این خبر از قول انتشارات نشر روزنه، نوشت: «شروع و پایان نمایشگاه کتاب برای ‎ نشر روزنه یک روز بیشتر طول نکشید. امروز مسئولان نمایشگاه کتاب تهران بدون ذکر دلیل مشخص، دستور بسته شدن غرفه این نشر را صادر کردند. هنوز دلیل این اقدام برای خود ما نیز مشخص نیست.»

در نمایشگاه کتاب دیواری به نام دیوار آزاد با موضوع «حجاب و سبک زندگی عفیفانه» نیز تعبیه شده است و حاضران نمایشگاه در این بخش می‌توانند نظر خود در مورد حجاب را بنویسند. در این بخش، حامیان حکومت برای گفت‌وگو با مخالفان حجاب اجباری حاضرند و بر اساس گزارش‌های رسیده به ایندیپندنت فارسی، هر روز بین حاضران در این گفت‌وگو درگیری‌های لفظی صورت می‌گیرد و در همان مکان نیز ماموران حراست و نیروهای حامی حکومت به زنان حاضر در این تذکر حجاب می‌دهند.

سخنگوی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مورد این اتفاق و درگیری‌ها و مزاحمت‌های صورت‌گرفته سکوت کرد و با اشاره به این دیوار گفت: «گفت‌وگو درباره مسائل فرهنگی در بستر نمایشگاه بهترین روش است و این دیوارنوشت‌ها همچنان ادامه‌دار خواهند بود. البته افرادی هم طبعا نظرهای ضدونقیض دارند که درباره آن‌ها گفت‌وگو می‌شود. البته مدیر بحث هم در آنجا حضور دارد و از تنش کنترل‌نشده و خشونت احتمالی که ممکن است گفت‌وگو را مسیر خود خارج کند، جلوگیری می‌کند. رویکرد فرهنگی نمایشگاه همین است و استمرار موضوع را خواهیم داشت.»

طی روزهای گذشته انتشار تصاویر دو بنر بزرگ از سخنان تولستوی و ویکتور هوگو، دو نویسنده بزرگ، هم توجه کاربران رسانه‌های اجتماعی را به خود جلب کرد. مسئولان نمایشگاه جمله‌ای را به لئو تولستوی، رمان‌نویس روس، منتسب کرده‌ و روی یکی از این بنرها نوشته‌اند: «مسبب ازدیاد طلاق در اروپا تمدن فاسد، اختلالات جنسی و نبودن حجاب است.» اقتصادنیوز با انتشار این تصویر نوشت: «اینکه آیا اساسا مرحوم لئو تولستوی این جمله را گفته یا خیر و کجا گفته و نوشته است یا من‌درآوردی مسئولان است، موضوع این بحث نیست؛ بلکه می‌خواهیم به این بهانه دو نکته مهم‌تر را به میان بیاوریم.»

رمضانی، سخنگوی نمایشگاه کتاب، نیز در گفت‌وگو با ایسنا در واکنش به این بنرها گفت: «جالب است که میان زیبایی‌های نمایشگاه این موضوع موردتوجه قرار گرفت‌؛ همه این‌ها منابعی دارد. البته ممکن است در ترجمه‌ای کلمه حجاب نباشد یا مترجمی از پوشش استفاده نکرده باشد. در روزهای آتی به این موضوع پاسخ می‌دهیم، البته اصراری نداریم و اگر خطایی صورت گرفته است، اصلاح خواهد کرد. اما اینکه در فرایند کاری نمایشگاه سر رسانه‌ها به این بخش از موضوع حجاب گرم شده، شاید سری در آن نهفته است.»

هم‌زمان برخی از ناشرانی که نمایشگاه کتاب را تحریم‌ کرده‌اند، نمایشگاه‌های آنلاین به راه انداخته‌اند اما وزارت ارشاد این را هم برنتابید و این انتشارات‌ را تهدید کرد. امین کمالوندی، مشاور معاونت فرهنگی در مورد این نمایشگاه‌ها، به تسنیم گفت: «هرگونه نمایشگاه کتاب آنلاین و مجازی هر شرکت دولتی و غیردولتی بدون مجوز خلاف مقررات است‌؛ در این زمینه به آن‌ها تذکرات لازم داده می‌شود و برخورد قانونی صورت می‌گیرد، چون مجوزی وجود ندارد.»